Analyse druiven in Nederlandse supermarkten september 2007

Eind juli 2007 zijn voor de derde keer bij acht Nederlandse supermarktketens druiven geanalyseerd op de aanwezigheid van landbouwgif. Albert Heijn, had met 26 strafpunten de meest vervuilde druiven in de schappen liggen. De Aldi had met slechts twee strafpunten veruit de schoonste druiven. Hoewel de jongste meting relatief het schoonst was, zijn er wederom wetsovertredingen vastgesteld. Drie keer werd de maximale residuelimiet overtreden. Bij een filiaal van Dirk van den Broek in Goes werd zelfs een grove overschrijding van de acute gezondheidslimiet vastgesteld, waarvoor de VWA normaal gesproken een call back zou autoriseren.

De uitkomsten van de metingen liggen lager dan de metingen van de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) in het jaar 2005. Het overtredingpercentage van de Warenwet (MRL, maximale residue limiet) lag toen rond de 16 procent. De nieuwste metingen van Weetwatjeeet komen uit op 8% (drie overtredingen op drie van de 40 monsters). Bij de vorige druivenmetingen van WWJE kwamen beduidend meer overtredingen voor; respectievelijk 40 en 60 procent in 2004 en 2003. Met een vervuiling van 2,7 soorten gif per monster zijn de druiven minder vervuild blijkt uit de cijfers van de Keuringsdienst VWA. In 2005 trof zij gemiddeld 3,4 soorten gif per monster aan. Druiven staan daarmee in de top 3 van de meest vervuilde producten (van zowel fruit als groente) die in de Nederlandse supermarktenschappen te vinden zijn.

Forse overschrijding acute gezondheidsnorm op druiven van Dirk van den Broek
Ondanks de relatieve schone meting, is er bij een monster van Dirk van den Broek in Goes een forse overtreding van de acute gezondheidsnorm (ARfD, acute referentie dosis) aangetroffen voor de stof lambda-cyhalothrin. Deze norm zou bij de gevonden concentratie van 0,42 mg / kg al voor 230% overschreden worden wanneer een vijfjarig kind een liefhebbersconsumptie van twee ons druiven zou eten. Normaal gesproken zou de VWA bij een dergelijke constatering het product uit de schappen laten halen en een rood alarm naar de Europese voedselautoriteit sturen om de gevaarlijke partij uit het Europese handelskanaal te halen. Tegen de tijd dat de overschrijding geconstateerd werd, was deze partij druiven echter al geconsumeerd. Acute vergiftigingsverschijnselen zijn buikpijn en hoesten.

Huidige residuelimieten mogelijk schadelijk voor de volksgezondheid
Opvallend is dat de wettelijke maximale residue limiet (MRL) bij de druiven van Dirk van den Broek “slechts”met 110% werd overtreden. Hieruit komt een grote fout naar voren ten aanzien van de bescherming van de volksgezondheid: gevonden gifconcentraties kunnen een acuut gevaar opleveren, terwijl zij onder de wettelijke limiet blijven. Dit komt omdat de MRL een norm is voor goed landbouwgebruik en niet een gezondheidsnorm. Wanneer bij de huidige druivenmeting de aangetroffen residuen gelijk zouden zijn aan deze wettelijke norm, dan zouden er geen overtredingen worden geconstateerd. Toch zou bij 14 monsters (!) de ARfD van een stof overschreden worden wanneer een vijf jarig kind (17,1 kg) een groot portie druiven (twee ons, de liefhebbersconsumptie) zou eten.

In maart 2007 heeft de Europese voedsel en waren autoriteit EFSA een rapport gepubliceerd om de mogelijke gevaren van de EU-MRL-harmonisatie in te schatten. Hieruit blijkt dat van de 236 onderzochte stoffen, 144 stoffen mogelijk een acuut of chronisch gevaar voor de volksgezondheid konden opleveren. Het is duidelijk dat dit beleid gevaar kan opleveren voor de volksgezondheid. Al in 2005 heeft WWJE er in een brief bij de overheid op aangedrongen om bij de EU-MRL-harmonisatie af te zien van aanpassing aan de zwakste schakel.

Gevaarlijk landbouwgif
Er zijn 32 verschillende soorten landbouwgif aangetroffen, waarvan twee organofosfaten. Hieronder worden de meest kwalijke besproken. Het insectenbestrijdingsmiddel lambda-cyhalothrin is een zenuwgif en zorgde met een ARfD van 0.0075 voor een forse overschrijding van de acute gezondheidsnorm bij druiven van Dirk van de Broek. Deze stof, die ook verdacht wordt van hormoonverstoring, is zes keer aangetroffen. Acute vergiftigingsverschijnselen zijn buikpijn en hoesten. Daarnaast is lambda-cyhalothrin zeer giftig voor waterorganismen. Met name bij vissen zorgt zij voor sterfte, verminderde groei en voortplanting en gedragsafwijkingen. Daarnaast is het met name schadelijk voor bijen. In Nederland behoort zij tot de top tien van meest milieubelastende bestrijdingsmiddelen.

Het schimmelbestrijdingsmiddel carbendazim is zes keer aangetroffen. Deze stof werd door de EC geclassificeerd als kankerverwekkend, schadelijk voor de reproductie en een groot gevaar voor met name aardwormen. Desondanks hebben de EU-landbouwministers eind 2006 besloten om carbendazim opnieuw voor drie jaar toe te laten, ondanks groot protest van Europese milieuorganisaties, waaronder WWJE. Ook deze stof staat in de top 10 van meest milieubelastende bestrijdingsmiddelen van Nederland. Het insectenbestrijdingsmiddel imidacloprid is ook zes keer aangetroffen en wordt in verband gebracht met de grootschalige bijensterfte in Europa.

Chloorpyrifos, een insecticide, is op drie van de 40 monsters aangetroffen met een gemiddelde concentratie van 0,1 mg / kg. De grootste uitschieter was te zien bij C1000 in Twello in Rosendaal. Met 0.12 mg / kg is voor een kind van vijf die twee ons druiven eet (de liefhebbersconsumptie) de ADI voor 60% vol. Van de groep organofosfaten behoort chloorpyrifos tot de meest persistente. Hoewel er geen sprake is van acute overschrijdingen, staan de lange-termijn effecten van chloorpyrifos al jaren sterk in de internationale belangstelling. Met name de blootstelling van kinderen en ongeborenen kan effecten hebben op het zich ontwikkelende zenuwstelsel. Geheugen-, coördinatieproblemen, ADHD en mogelijk cognitieve gevolgen zijn risico’s die blijken uit proefdierstudies. In Amerika is het gebruik van chloorpyrifos in verband hiermee sterk aan banden gelegd. De Amerikaanse normstelling is drie keer scherper dan in Nederland. In Nederland is de stof sinds 1999 alleen nog toegestaan voor zaadbehandeling. Echter, omdat chloorpyrifos nog wél is toegestaan in het buitenland, worden Nederlanders nog steeds aan deze schadelijk stof blootgesteld.

Groot probleem met de organofosfaten is dat ze elkaars werking kunnen versterken. Alleen al in de landbouw zijn 50 verschillende landbouwgiffen gebaseerd op organofosfaten. Bij onze metingen zijn dit keer slechts twee verschillende organofosfaten aangetroffen. In de laatste druivenmeting werd de stof maar liefst 36 keer aangetroffen. De overheid verzuimt nog steeds om rekening te houden met deze combinatie- en cocktaileffecten, zodat mensen, met name zwangere vrouwen en opgroeiende kinderen een extra groot risico lopen door blootstelling aan deze stoffen.

Uitslag supermarkten
Op basis van de door WWJE gehanteerde strafpuntentelling is de score als volgt:

* Bij de Spar werd in 2004 nog niet gemeten
** Aldi en Lidl hadden in 2004 geen druiven in het assortiment

Meer uitleg over de puntentelling kunt u hier vinden >>

Hoewel er op de vijf Spaanse druivenmonsters van Albert Heijn geen overtredingen werden geconstateerd, waren haar druiven met gemiddeld vijf soorten gif per monster wel het meest vervuild, goed voor 26 strafpunten. Wederom maken Spanjaarden hun de twijfelachtige eer waar als kwistige gifgebruikers. Met de relatief schone Braziliaanze druiven kreeg Albert Heijn in uit 2004 nog de minste strafpunten.

Voor de eerste keer zijn acht Spar filialen onderzocht, omdat Laurus zijn Edah-filialen heeft verkocht. Helaas moeten wij constateren dat ook de Spar druiven relatief vervuild waren, waardoor zij met 21 strafpunten op de tweede plaats staat. Op de drie Italiaanse druivenmonsters werden gemiddeld vijf soorten gif gevonden en eenmaal werd een residulimiet overschreden. De twee druivenmonsters uit Marokko waren zo goed als schoon.

Dirk van den Broek eindigt op een gedeelde derde plaats met 19 strafpunten. De MRL en ARfD overschreidingen op druiven uit Egypte spelen hierbij een belangrijke rol. Bij de vorige druivenmeting in 2004 eindigde de keten door haar keuze voor Italiaanse druiven op de tweede plaats. Ook de Lidl heeft 19 strafpunten door vier relatief vervuilde Spaanse druiven.

Op de een druivenmonster van de C1000 werd eveneens eenmaal een residue-overschrijding geconstateerd, totaal 17 strafpunten. De druiven zijn iets schoner dan bij de meting van 2004.

Met 13 strafpunten had de Plus duidelijk schonere druiven dan in 2004.

De Aldi laat zien hoe het wél moet: door te kiezen voor biologische druiven kwam zij met slechts twee strafpunten veruit als schoonste uit de test. Het mag duidelijk zijn dat supermarkten voor meer kwaliteit kunnen kiezen door te kijken naar het land van herkomst. Of, zoals de Aldi, door te kiezen voor biologische druiven.

Milieudefensie, Natuur en Milieu en Goede Waar en Co vinden de resultaten zorgwekkend. Te hoge concentraties en een cocktail van middelen horen niet op voedsel voor te komen. Bemoedigend is wel dat er ook supermarkten zijn die flinke vooruitgang hebben geboekt. De supermarkten Aldi en Super de Boer hadden met respectievelijk 2 en 5 strafpunten schone druiven. Een duidelijke verbetering voor Super de boer, in 2004 had zij nog de meest vervuilde druiven in het schap liggen.

Verder terugdringen gebruik gevaarlijke bestrijdingsmiddelen noodzakelijk
Nu steeds meer onderzoeken aantonen dat bestrijdingsmiddelen kankerverwekkend, hormoonverstorend of neurotoxisch zijn, is het noodzakelijk dat het gebruik van (gevaarlijke) bestrijdingsmiddelen in haar geheel verder wordt teruggedrongen. De huidige druivenmeting toont dit helaas weer aan: acute gezondheidsnormen voor individuele stoffen worden nu al overschreden terwijl zij ónder de wettelijke limiet liggen én er geen rekening gehouden wordt met de effecten van meerdere bestrijdingsmiddelen tegelijkertijd.

Momenteel zijn er belangrijke ontwikkelingen binnen de Europese en Nederlandse politiek omtrent het gebruik van bestrijdingsmiddelen binnen Europa. Op 11 september aanstaande vindt er een belangrijke stemming plaats in de Milieucommissie van het Europese parlement over de toelating van bestrijdingsmiddelen. WWJE heeft daarom – samen met meer dan 1000 burgers - de betrokken Nederlandse parlementariers opgeroepen om strenge toelatingseisen stellen. Op www.weetwatjeeet.nl/eucfa/ zullen de stemmingen van onze Europese volksvertegenwoordigers na de stemming zo snel mogelijk worden gepresenteerd.